Male hidroelektrane – beznačajna korist i ogromna ekološka šteta, tako u nekoliko reči efekat koji male hidroelektrane imaju na energetski sektor i životnu sredinu opisuju stručnjaci, pozivajući se na studije rađene u Evropskoj uniji i u Srbiji.
"Vi kad zahvatite vodu, pa je vodite nekoliko kilometara kroz cevi, pa je propustite kroz turbine i vratite u vodotok, ne produkujete nikakvo zagađenje, ali oni koji zagovaraju izgradnju malih hidroelektrana izbegnu da kažu da to što odvođenje vode čini uništava potpuno život, odnosno čini ekocid u tim vodotocima", za Radio Slobodna Evropa (RSE) objašnjava dekan Šumarskog fakulteta Univerziteta u Beogradu Ratko Ristić, koji je sa grupom profesora tog fakulteta u oktobru 2018. uradio studiju "Male hidroelektrane derivacionog tipa: beznačajna energetska korist i nemerljiva ekološka šteta".
I dok je u Srbiji planirana izgradnja ukupno 856 mini hidroelektrana, prema katastru Elektroprivrede Srbije, studije rađene u Evropskoj uniji i Srbiji ukazuju na negativan uticaj koje male hidroelektrane imaju na životnu sredinu.
Štetan uticaj MHE prepoznaje i Ministarstvo zaštite životne sredine Srbije. U odgovoru dostavljenom RSE navode da su "negativni efekti MHE po prirodu i životnu sredinu nesumnjivi i da bitno negativno utiču na akvatične ekosisteme i živi svet koji tu obitava, posebno ukoliko se ima u vidu način na koji su pojedine MHE izgrađene".
Za to vreme, privatnim kompanijama koje proizvode električnu energiju iz malih hidroelektrana Elektroprivreda Srbije u periodu od pet godina isplatila je više od 58 miliona evra kroz naknadu za subvencionisane proizvođače električne energije iz obnovljivih izvora koju plaćaju građani Srbije kroz mesečne račune za struju.
Većina malih hidroelektrane koje su izgrađene u Srbiji ili koje se tek grade su derivacionog tipa (grade se u brdsko-planinskim predelima, kod vodotokâ sa velikim padovima, prim. aut.) i to u zaštićenim prirodnim područjima, kao što su nacionalni parkovi i parkovi prirode.
U studiji organizacije riverwatch.eu koja se bavi zaštitom reka u Evropi, u okviru posebnog ekološkog master plana za reke u regionu Balkana (organizacija pod terminom Balkan podrazumeva države: Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Srbija, Crna Gora, Kosovo, Albanija, Makedonija, Bugarska, Grčka, Turska, prim. aut.) navodi se da su reke Balkana "evropsko svetilište za ribe" kao i da 113 ugroženih ribljih vrsta živi upravo u rekama na potezu od Slovenije do Grčke.
Na Bistarskoj reci u opštini Bosilegrad 2013. godine počela je gradnja prve od sedam mini hidroelektran.
Investitor je beogradska firma „Best enerdži“, sa kojom opština ima dogovor o zapošljavanju. Sredstva su obezbeđena za svih sedam hidroelektrana, bez obzira što ova opština nije ušla u državni plan za izgradnju mini hidrocentrala.
Početkom 2019. tamošnja ekološka udruženja organizovala su protest tražeći, između ostalog, da se ispita kako male hidroelektrane zagađuju životnu sredinu.
Lokalna vlast, predvođena Vladimirom Zaharijevim, predsednikom opštine Bosilegrad, odgovorila je istovremenim kontraprotestom – pravdajući investitore, koji su na teritoriji Bosilegrada izgradili četiri mini hidroelektrane i grade još toliko.
U Opštini su između 2010. i 2013. godine izdali građevinske dozvole za šest malih hidroelektrana – Virovci, Reka 1, Bistar, Branjovica, Tlamino i Gradište.
Na osnovu dopisa Botjua, početkom 2018, predstavnici Zavoda za zaštitu prirode izašli su u kontrolu završenih i hidroelektrana u izgradnji.
Tom prilikom su utvrdili da navedene hidroelektrane nemaju neophodne uslove zaštite prirode.
U Opštini tvrde da za izgradnju hidroelektrana, prema tada važećim propisima, uslovi zaštite prirode nisu bili potrebni, jer su bili sastavni deo vodnih uslova izdatih od strane Republičke direkcije za vode, navodi se u odgovoru CINS-u.
Međutim, nakon obilaska Zavoda, usledio je nadzor inspekcije Ministarstva zaštite životne sredine, koja se u novembru iste godine obratila Ministarstvu građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture, tvrdeći da su dobijene građevinske dozvole suprotne Zakonu o zaštiti prirode.
Početkom januara iz Ministarstva su novinarima odgovorili da su prijave Ministarstva zaštite životne sredine u radu.
Na pitanje novinara da li su uslovi zaštite prirode bili potrebni u trenutku izdavanja građevinskih dozvola, iz ministarstava nisu odgovorili do objave teksta.
Zavod je utvrdio još nepravilnosti.
Dok su na nekim hidroelektranama riblje staze, koje bi trebalo da omoguće slobodan protok ribe, zatvorene drvenom pregradom, prilikom izgradnje jedne hidroelektrane uklonjena je vegetacija kraj reke.
„Degradacija obale ima posledice po čitav ekosistem”, rekla je za CINS Jelena Čanak Atlagić, istraživačica na Institutu za biološka istraživanja.
Ona je dodala da se pregrađivanjem ribljih staza ometa prirodno kretanje, hranjenje i razmnožavanje ribljih vrsta.
„Uništavanje staništa može uzrokovati potencijalni nestanak ribljih vrsta koje su od značaja lokalnoj zajednici za turizam i rekreativni ili sportski ribolov, a to dalje može da ima ekonomske posledice - manje ribolovnog turizma, manje novca”, objasnila je Atlagić.
Izmeštene iz naselja, hidroelektrane Bosilegrada, jedne od najsiromašnijih opština na jugu zemlje, nadovezuju se jedna na drugu, ostavljajući uz reku red dugih plastičnih cevi. Jedna od njih, možda i najlepša od svih, elektrana Virovci, nalazi se blizu zaštićenog rezervata prirode Jarešnik, šume retkog crnog bora na Dukat planini.
Građevinska dozvola za njenu izgradnju našla se među osporenima od strane inspekcije Ministarstva zaštite životne sredine.
Izvor: radio Slobodna Evropa/Jugmedia/CINS/Vranjenews
Ovaj tekst je urađen u okviru projekta "Zeleni fondovi u sivoj zoni - Korupcija u ekologiji pod budnim okom medija i nevladinih organizacija u Republici Srbiji i Republici Severnoj Makedoniji", podržanog od strane Asocijacije centara civilnih inicijativa iz BiH, a fininsiran od strane Evropske Unije.